چكيده در اين مطالعه طيِ ده فصل، به بررسي معماري درماني جهتِ بهبود معماري بناهاي درماني كشور پرداخته مي¬شود. در گام نخست اين مطالعه (با هدفِ تبيين چشم¬اندازي جامع و مبتني بر شواهد علمي از جايگاهِ كنوني معماري بناهاي درماني)، سير تحول معماري بناهاي درماني، با محوريت پنج تحول، به¬روش اسنادي بررسي گرديد. از نتايج مهم اين فصل، تشريح وضعيت امروزي معماري بناهاي درماني و تفاوتِ آن با دوره¬هاي پيشين است؛ كه با عنوانِ معماري تحولمورد تأكيد قرار گرفت. -در گام بعديِ اين مطالعه، (با هدفِ تبيين شاخص¬ها و مؤلفه¬هاي طراحي بناهاي درماني جهتِ تصوير وضعيت مطلوب و قابليت¬هاي معماري بناهاي درماني (معماري تحول)، شناخت دقيقِ وضعيتِ كنوني دانش و هنر طراحي بناهاي درماني و دست¬يابي به مبنايي براي ارزيابي و آسيب¬شناسي بناهاي درماني كشور) حيطه¬ها و مؤلفه¬هاي معماري درماني، با روش تحليل كيفي محتوا، مورد بررسي قرار گرفت. بر اساس يافته¬هاي اين بخش، مي¬توان گفت كه امروزه معماري درماني داراي سه خصيصه¬ي اصلي 1-عملكرد-محور2-انسان(كاربر)-محور 3- سلامت-محور است. هريك از اين حيطه¬هاي كلي داراي طبقات و مؤلفه¬هايي مي¬باشد؛ كه با دسته¬بندي كلي آن¬ها بر اساس مفاهيم تخصصي، هفت مؤلفه¬ي اصلي بدست آمد: 1-ايجاد محيط شفابخش 2-ايمني 3-امنيت 4-ملزومات عملكردي 5-كارآيي 6-پايداري 7- انعطاف¬پذيري. هريك از اين مؤلفه¬ها معرفِ بخشي از قابليت معماري در زمينه¬ي ايجاد محيط¬هاي درماني مي¬باشد. كه جزئيات هريك از آن¬ها نيز تشريح شده است. -در گام بعدي (فصلِ چهارم رساله)، (با هدف ارزيابي وضع موجود معماري بناهاي درماني كشور، آسيب¬شناسي محيط فيزيكي و اعتبارسنجي يافته¬هاي فصل پيشين) به آسيب¬شناسي محيط فيزيكي بناهاي درماني كشور، از نقطه نظرِ پزشكان، پرستاران(بهره¬برداران دائمي از محيط) و معمارانِ متخصص طراحي بناهاي درماني پرداخته شد. بر اساس نتايج اين فصل از رساله، تمامي مواردي كه به¬عنوان مؤلفه¬هاي معماري درمانيتبيين شده بود، از نظر پاسخ¬دهندگان، به¬عنوانِ يك چالش در محيط فيزيكي بناهاي درماني، نيازمندِ توجه و ارتقاء هستند. به ترتيب، "كارآيي عملكردي"، "رضايتمندي كاربران"، "مسائل زيست¬محيطي"، "ايمني بيماران"، "پاسخگويي در حوادث و بلايا" و "انعطاف¬پذيري"، به عنوانِ مهمترين چالش¬هاي اساسي در محيط فيزيكي بيمارستان¬هاي كشور مطرح است. همچنين علاوه بر اين شش حيطه¬ي كلي موارد جزئي¬تري به¬عنوان مشكلاتِ محيطِ فيزيكي بناهاي درماني، مشخص گرديد؛ و به¬طور دقيق مورد بحث و بررسي قرار گرفت. از برهم¬گذاري يافته¬هاي فصل 3 و 4 رساله، پنج مسئله، به¬عنوان موضوعات كليدي در بهبود معماري بناهاي درماني كشور، مشخص گرديد؛ كه در فصل¬هاي 5 الي 9 بدان¬ها پرداخته شد. -در فصل پنجم رساله نقش معماري در ايجاد محيط شفابخشدر مراكز درماني بررسي گرديد. يافته¬هاي اين بخش در به تفكيك چهار راهكار معماري ارائه گرديد: 1-كاهش و ازميان بردنِ استرس¬زاهاي محيطي؛ منعطف كردن حواس بيمار بر جنبه¬هاي مثبتِ محيط و دور نمودن آن از بيماري(حواس¬پرت¬كن¬هاي مثبت)؛ بهبود حمايت اجتماعي براي بيمار؛ بهبود حس كنترل بيمار بر محيط. همچنين سه موضوع "نقش معماري در تسهيل فرآيند مسيريابي افراد در بناهاي درماني"، "ملاحضات طراحي معماري در كاهش آلودگي¬هاي صوتيِ بناهاي درماني" و "بكارگيري طبيعت در معماري بناهاي درماني" ، بدليل اهميت فراوانِ آن¬ها در ارتقاء كيفيت محيط¬هاي درماني، مورد بررسي دقيقِ پژوهشي قرار گرفت. و راهكارهاي كاربردي و نوآوري¬هايي در زمينه¬ي معماري ارائه گرديد. -در فصل ششم از رساله به مبحث طراحي پايدار در معماري بناهاي درمانيپرداخته شد. در اين راستا، تأثير محيط¬هاي درماني بر سلامت كاركنان و مزاياي طراحي پايدار تبيين گرديد. سپس راهكارها و راهبردهاي طراحي با تمركز بر چهار مقوله¬ي 1- كيفيت هواي داخلي ساختمان 2- انتخاب مصالح و منابع 3- استفاده از نور طبيعي و روشنايي روز در فضاهاي داخلي 4-ايجاد ارتباط با طبيعت، تشريح شد. همچنين موانع طراحي پايدار و راهكار طراحي جامع بيان گرديد. با توجه به گستردگي مبحث طراحي پايدار و وجود منابع علمي فراوان در اين زمينه، به ابزارها و منابعِ كارآمدي كه مي¬تواند مورد استفاده¬ي معماران بناهاي درماني قرار بگيرد، اشاره؛ و در انتها با بررسي موردي يك نمونه¬ي موفق، مفاهيم طراحي پايدار در بناهاي درماني مورد تأكيد قرار گرفت. -در فصل هفتم از رساله به نقش معماري در ايمنيبيماران و ساير كاربرانِ بناهاي درماني، پرداخته شد. و با تبيين مفهومي جامع از ايمني بيماران، به راهكارهاي معماري و طراحي محيط¬هاي درماني، كه مي¬تواند سبب ارتقاء ايمني كاربران گردد، اشاره شد. همچنين نقش اتاق¬هاي بستري، با توجه به اهميتِ آن¬ها در ايمني بيماران، با تأكيد بيشتري مورد بررسي قرار گرفت؛ و عوامل مؤثر بر ايمني و رضايتمندي بيماران از اتاق¬هاي بستري در بيمارستان¬هاي كشور به طور جامع تبيين شد. -در فصل هشتم از رساله به مقوله¬ي كارآيي در معماري درمانيپرداخته شد. يافته¬هاي اين فصل از رساله شاملِ تبيين مفهوم كارآيي؛ تشريح فن¬آوري¬هاينويناطلاعاتسلامت و نقش آن¬ها در بهبود كارآيي، و ارائه¬ ابزارهايبهبودكارآييبرايطراحانومعماران نظيرِ فلوچارت (نمودارگردشي)، نموداراسپاگتي، ارزيابيقياسي (الگوبرداري) و ... مي¬باشد؛ كه هريك بصورت كاربردي تشريح؛ و همچنين با يك بررسيموردي، بر مفهوم كارآيي در معماري بناهاي درماني تأكيد شد. -در فصل نهم از رساله انعطاف¬پذيري در بناهاي درماني و نقش معماريبررسي گرديد. يافته¬هاي اين فصل شاملِ تشريح مفهوم انعطاف¬پذيري؛ همچنين بررسي تغييرات حال و احتمالي آينده در مراكز درماني و راهكارهاي سازگاري با تغييرات و چگونگي ايجاد انعطاف¬پذيري در طرح¬هاي معماري مي¬باشد. فصل دهم به جمع¬بندي و كاربرد يافته¬ها اختصاص دارد؛ اميد است اين رساله بتواند در موارد زير مفيد و راهگشا باشد: - كاربرد براي معماران و ساير متخصصان، در زمينه¬ي بهبود دانش و بينشِ طراحيِ بناهاي درماني - صرفه¬جويي در هزينه¬ها و جلوگيري از اتلاف سرمايه در حوزه¬ي سلامت و ساختمان¬هاي سلامت-محور - به¬سازي و اصلاحِ ساختارِ منابع درسي گرايش تخصصي طراحي بهداشتي-درماني - ارزيابي طرح¬هاي پيشنهادي براي بناهاي بهداشتي-درماني و بناهاي درماني موجود - كاربرد براي دست¬اندكاران حوزه¬ي سلامت، جهتِ تصميم¬گيري در زمينه¬ي برنامه¬ريزي، طراحي، احداث و نوسازي بناهاي درماني واژه‌هاي كليدي:معماري بناهاي درماني، طراحي بيمارستان، ايجاد محيط شفابخش، ارتقاء كيفيت محيط¬هاي درماني، طراحي مبتني بر شواهد چكيده در اين مطالعه طيِ ده فصل، به بررسي معماري درماني جهتِ بهبود معماري بناهاي درماني كشور پرداخته مي¬شود. در گام نخست اين مطالعه (با هدفِ تبيين چشم¬اندازي جامع و مبتني بر شواهد علمي از جايگاهِ كنوني معماري بناهاي درماني)، سير تحول معماري بناهاي درماني، با محوريت پنج تحول، به¬روش اسنادي بررسي گرديد. از نتايج مهم اين فصل، تشريح وضعيت امروزي معماري بناهاي درماني و تفاوتِ آن با دوره¬هاي پيشين است؛ كه با عنوانِ معماري تحولمورد تأكيد قرار گرفت. -در گام بعديِ اين مطالعه، (با هدفِ تبيين شاخص¬ها و مؤلفه¬هاي طراحي بناهاي درماني جهتِ تصوير وضعيت مطلوب و قابليت¬هاي معماري بناهاي درماني (معماري تحول)، شناخت دقيقِ وضعيتِ كنوني دانش و هنر طراحي بناهاي درماني و دست¬يابي به مبنايي براي ارزيابي و آسيب¬شناسي بناهاي درماني كشور) حيطه¬ها و مؤلفه¬هاي معماري درماني، با روش تحليل كيفي محتوا، مورد بررسي قرار گرفت. بر اساس يافته¬هاي اين بخش، مي¬توان گفت كه امروزه معماري درماني داراي سه خصيصه¬ي اصلي 1-عملكرد-محور2-انسان(كاربر)-محور 3- سلامت-محور است. هريك از اين حيطه¬هاي كلي داراي طبقات و مؤلفه¬هايي مي¬باشد؛ كه با دسته¬بندي كلي آن¬ها بر اساس مفاهيم تخصصي، هفت مؤلفه¬ي اصلي بدست آمد: 1-ايجاد محيط شفابخش 2-ايمني 3-امنيت 4-ملزومات عملكردي 5-كارآيي 6-پايداري 7- انعطاف¬پذيري. هريك از اين مؤلفه¬ها معرفِ بخشي از قابليت معماري در زمينه¬ي ايجاد محيط¬هاي درماني مي¬باشد. كه جزئيات هريك از آن¬ها نيز تشريح شده است. -در گام بعدي (فصلِ چهارم رساله)، (با هدف ارزيابي وضع موجود معماري بناهاي درماني كشور، آسيب¬شناسي محيط فيزيكي و اعتبارسنجي يافته¬هاي فصل پيشين) به آسيب¬شناسي محيط فيزيكي بناهاي درماني كشور، از نقطه نظرِ پزشكان، پرستاران(بهره¬برداران دائمي از محيط) و معمارانِ متخصص طراحي بناهاي درماني پرداخته شد. بر اساس نتايج اين فصل از رساله، تمامي مواردي كه به¬عنوان مؤلفه¬هاي معماري درمانيتبيين شده بود، از نظر پاسخ¬دهندگان، به¬عنوانِ يك چالش در محيط فيزيكي بناهاي درماني، نيازمندِ توجه و ارتقاء هستند. به ترتيب، "كارآيي عملكردي"، "رضايتمندي كاربران"، "مسائل زيست¬محيطي"، "ايمني بيماران"، "پاسخگويي در حوادث و بلايا" و "انعطاف¬پذيري"، به عنوانِ مهمترين چالش¬هاي اساسي در محيط فيزيكي بيمارستان¬هاي كشور مطرح است. همچنين علاوه بر اين شش حيطه¬ي كلي موارد جزئي¬تري به¬عنوان مشكلاتِ محيطِ فيزيكي بناهاي درماني، مشخص گرديد؛ و به¬طور دقيق مورد بحث و بررسي قرار گرفت. از برهم¬گذاري يافته¬هاي فصل 3 و 4 رساله، پنج مسئله، به¬عنوان موضوعات كليدي در بهبود معماري بناهاي درماني كشور، مشخص گرديد؛ كه در فصل¬هاي 5 الي 9 بدان¬ها پرداخته شد. -در فصل پنجم رساله نقش معماري در ايجاد محيط شفابخشدر مراكز درماني بررسي گرديد. يافته¬هاي اين بخش در به تفكيك چهار راهكار معماري ارائه گرديد: 1-كاهش و ازميان بردنِ استرس¬زاهاي محيطي؛ منعطف كردن حواس بيمار بر جنبه¬هاي مثبتِ محيط و دور نمودن آن از بيماري(حواس¬پرت¬كن¬هاي مثبت)؛ بهبود حمايت اجتماعي براي بيمار؛ بهبود حس كنترل بيمار بر محيط. همچنين سه موضوع "نقش معماري در تسهيل فرآيند مسيريابي افراد در بناهاي درماني"، "ملاحضات طراحي معماري در كاهش آلودگي-هاي صوتيِ بناهاي درماني" و "بكارگيري طبيعت در معماري بناهاي درماني" ، بدليل اهميت فراوانِ آن¬ها در ارتقاء كيفيت محيط-هاي درماني، مورد بررسي دقيقِ پژوهشي قرار گرفت. و راهكارهاي كاربردي و نوآوري¬هايي در زمينه¬ي معماري ارائه گرديد. -در فصل ششم از رساله به مبحث طراحي پايدار در معماري بناهاي درمانيپرداخته شد. در اين راستا، تأثير محيط¬هاي درماني بر سلامت كاركنان و مزاياي طراحي پايدار تبيين گرديد. سپس راهكارها و راهبردهاي طراحي با تمركز بر چهار مقوله¬ي 1- كيفيت هواي داخلي ساختمان 2- انتخاب مصالح و منابع 3- استفاده از نور طبيعي و روشنايي روز در فضاهاي داخلي 4-ايجاد ارتباط با طبيعت، تشريح شد. همچنين موانع طراحي پايدار و راهكار طراحي جامع بيان گرديد. با توجه به گستردگي مبحث طراحي پايدار و وجود منابع علمي فراوان در اين زمينه، به ابزارها و منابعِ كارآمدي كه مي¬تواند مورد استفاده¬ي معماران بناهاي درماني قرار بگيرد، اشاره؛ و در انتها با بررسي موردي يك نمونه¬ي موفق، مفاهيم طراحي پايدار در بناهاي درماني مورد تأكيد قرار گرفت. -در فصل هفتم از رساله به نقش معماري در ايمنيبيماران و ساير كاربرانِ بناهاي درماني، پرداخته شد. و با تبيين مفهومي جامع از ايمني بيماران، به راهكارهاي معماري و طراحي محيط¬هاي درماني، كه مي¬تواند سبب ارتقاء ايمني كاربران گردد، اشاره شد. همچنين نقش اتاق¬هاي بستري، با توجه به اهميتِ آن¬ها در ايمني بيماران، با تأكيد بيشتري مورد بررسي قرار گرفت؛ و عوامل مؤثر بر ايمني و رضايتمندي بيماران از اتاق¬هاي بستري در بيمارستان¬هاي كشور به طور جامع تبيين شد. -در فصل هشتم از رساله به مقوله¬ي كارآيي در معماري درمانيپرداخته شد. يافته¬هاي اين فصل از رساله شاملِ تبيين مفهوم كارآيي؛ تشريح فن¬آوري¬هاينويناطلاعاتسلامت و نقش آن¬ها در بهبود كارآيي، و ارائه¬ ابزارهايبهبودكارآييبرايطراحانومعماران نظيرِ فلوچارت (نمودارگردشي)، نموداراسپاگتي، ارزيابيقياسي (الگوبرداري) و ... مي¬باشد؛ كه هريك بصورت كاربردي تشريح؛ و همچنين با يك بررسيموردي، بر مفهوم كارآيي در معماري بناهاي درماني تأكيد شد. -در فصل نهم از رساله انعطاف¬پذيري در بناهاي درماني و نقش معماريبررسي گرديد. يافته¬هاي اين فصل شاملِ تشريح مفهوم انعطاف-پذيري؛ همچنين بررسي تغييرات حال و احتمالي آينده در مراكز درماني و راهكارهاي سازگاري با تغييرات و چگونگي ايجاد انعطاف-پذيري در طرح¬هاي معماري مي¬باشد. فصل دهم به جمع¬بندي و كاربرد يافته¬ها اختصاص دارد؛ اميد است اين رساله بتواند در موارد زير مفيد و راهگشا باشد: - كاربرد براي معماران و ساير متخصصان، در زمينه¬ي بهبود دانش و بينشِ طراحيِ بناهاي درماني - صرفه¬جويي در هزينه¬ها و جلوگيري از اتلاف سرمايه در حوزه¬ي سلامت و ساختمان¬هاي سلامت-محور - به¬سازي و اصلاحِ ساختارِ منابع درسي گرايش تخصصي طراحي بهداشتي-درماني - ارزيابي طرح¬هاي پيشنهادي براي بناهاي بهداشتي-درماني و بناهاي درماني موجود - كاربرد براي دست¬اندكاران حوزه¬ي سلامت، جهتِ تصميم¬گيري در زمينه¬ي برنامه¬ريزي، طراحي، احداث و نوسازي بناهاي درماني واژه‌هاي كليدي:معماري بناهاي درماني، طراحي بيمارستان، ايجاد محيط شفابخش، ارتقاء كيفيت محيط¬هاي درماني، طراحي مبتني بر شواهد

كسري حسن پور رحيم آباد