11936

11936

روش طراحي«معنا، خيال، معماري» با بهره گيري از تفكر ناخودآگاه

دكتري

معماري

تابستان 1392

تابستان 1392

دكتر فرهنگ مظفر- دكتر سيد باقر حسيني

Prof. Dr. Ap Dijksterhuis

چكيده اين پژوهش با هدف ارائه روش طراحي «معنا، خيال، معماري» در جهت بهره¬گيري از تفكر ناخودآگاه در طراحي معماري، به بحث پيرامون كمبودها و نواقص در حوزه تئوريك طراحي مي پردازد. بسياري از نظريه پردازان نظريه¬هاي گوناگوني در تعريف طراحي معماري عنوان نموده¬اند. بعضي از اين فرايندها بر جنبه¬هاي سيستماتيك و برخي بر روش¬هاي شهودي در طراحي تاكيد دارند. اما بي¬شك طراحي معماري به عنوان يك فرايند چند ساحتي، پيچيده و چند بعدي، متضمن دانش و خلاقيت توامان مي¬باشد. مطالعات پژوهشگر در حوزه انواع تفكر نشان مي¬دهد كه روانشناسي شناختي در غرب بر نقش تفكر ناخودآگاه در فرايند طراحي تاكيد دارد و نقش آن را در رسيدن به تفگر واگرا ضروري مي¬داند. تفكر ناخودآگاه را مي¬توان به¬عنوان تفكر يا استدلالي تعريف نمود كه زماني رخ مي¬دهد كه تفكر خودآگاه به سمت ديگري هدايت شده باشد ذهن خودآگاه همگراست. ذهن خودآگاه براي تمركز روي يك چيز مناسب است اما از اطلاعات دور از دسترس و ناواضح غفلت مي¬كند. در سوي ديگر، ذهن ناخودآگاه كمتر همگرا و بيشتر واگراست. فرايند آن، آنقدر متمركز نيست اما شركت¬پذيرتر است و به اطلاعات دور از دسترس و ناواضح دست مي¬يابد. از اين نظر، اين ذهن خلاق¬تر است. از سوي ديگر ، در انديشه اسلامي انسان موجودي است داننده و سازنده و بر صورت خداوند خلق شده و يكي از صفات او آفرينشگري است. شان خيال، به عنوان برزخ، اين موقعيت را براي آن ايجاد كرده كه هر امر معنوي براي متمثل شدن به صورت محسوس و جزيي مي¬بايست در خيال صورت بگيرد. در وقع خيال واسطه بين معنا و ماده است. براي ساختن صورت در عالم ماده هنرمند مي¬بايست ابتدا تصوير آن را در عالم خيال بسازد. مفهوم تفكر ناخودآگاه با خيال يكي نيست اما مي توان از اين دو مفهوم در راستاي هدف پژوهش بهره گرفت. بايد عنوان نمود كه در راستاي مدل¬سازي و فرآيندسازي در حوزه طراحي معماري، بيشتر اقدامات در حوزه محسوس انجام شده و بيشتر بر تفكر همگرا و مدل¬هاي همگرايي تاكيد دارد. آنچه در اين حوزه مغفول مانده توجه به حوزه نامحسوس، خيال و معنا در مباحث اسلامي است. در غرب نيز اقداماتي در راستاي استفاده از تفكر ناخودآگاه انجام شده اما هنوز در حوزه طراحي بدان پرداخته نشده و آن را به صورت يك فرايند ارائه نكرده¬اند. بخصوص در حوزه طراحي معماري كه بسيار پيچيده و چند بعدي است و به نظر مي¬رسد كه ذهن خودآگاه از پردازش اطلاعات زياد و پيچيده ناتوان است. در مراحل اوليه طراحي معماري و رسيدن به ايده معماري، توجه به حوزه هاي كمي معماري كافي نيست. طراحي معماري داراي جوانب گوناگون و پيچيده است. اما در فرايندهاي موجود تنها به بعضي از جوانب آن (حوزه كمي، همگرايي و محسوس) توجه شده. حوزه هاي كمي معماري همگرا و حوزه هاي كيفي معماري واگرا هستند. توجه به فعاليتي از نوع واگرا در مرحله ايده يابي (به غير از پرداختن به حل مسئله معماري و پاسخ به محدوديت ها) باعث بهره گيري از تفكر ناخودآگاه و دستيابي به دوره نهفتگي در فرايند طراحي معماري مي گردد.بدين منظور لازم است تا مراحلي به فرايندهاي طراحي موجود اضافه گردند. نوشتن و توجه به حوزه معنا، واگراست و در تجربيات آزمايشي حوزه نهفتگي نيز مورد توجه قرار گرفته، بنابراين به عنوان يك مرحله در فرايند طراحي مي تواند مورد استفاده قرار گيرد. در انديشه اسلامي نيز فرآنيد آفرينش از معنا آغاز مي گردد. براي آغاز طراحي از حوزه معنا، لازم است حوزه هايي از جنس معنا مورد توجه قرار گيرد. حوزه معنا در معماري همان محفوظات ذهني طراح از فضاي معماري است كه با فرهنگ، احساس درونيات و ارزش هاي طراح مرتبط است. بنابراين آغاز طراحي از كيفيات معماري مانند زندگي و حضور در فضا، زمينه را براي رسيدن به ايده هايي از جنس معنا فراهم مي سازد. سير تجلي معنا در اثر معماري (فضا و فرم معماري) با كمك و واسطه خيال صورت مي گيرد. بدين قرار كه هر مفهوم يا معنايي براي گرفتن صورت در عالم واقع و محسوس، ابتدا بايد تصويري خيالي بگيرد. معنا از وجود طراح مي¬آيد و تصاوير خيالي معنا در فضا يا فرم معماري مي¬نشيند. در پايان پژوهش روش طراحي «معنا، خيال، معماري» در جهت بهره گيري از تفكر ناخودآگاه، ارائه مي گردد. با اين روش طراحي مي توان فرايند طراحي را ارتقا بخشيد و به آثار معماري اصيل تر، متعالي تر و ارزشمندتر دست يافت. واژگان كليدي: طراحي، تفكر واگرا و همگرا، خيال، تفكر خودآگاه و ناخودآگاه