11967

11967

بررسي تأثيرات پيكربندي فضايي و ساختار كالبدي بر تجربة ادراك زمان ذهني عابرين پياده، با بهره گيري از رويكرد واقعيت مجازي

دكتري

معماري و شهرسازي

1392

1392

دكتر مصطفي بهزادفر - دكتر مهران علي الحسابي

چكيده يكي از بحث هايي كه در ارتباط با ادراك فضاي در حال حركت، كمتر مورد توجه و بررسي مطالعات و پژوهش هاي شهرسازي و طراحي شهري قرار گرفته است، "ادراك زمان ذهني" عابران پياده مي باشد. در حقيقت در بسياري از موارد عابران پياده ممكن است زمان طي مسيري مشخص را كوتاه تر يا طولاني تر از زمان حقيقي حركت در آن، ادراك نمايند و براي آن ها زمان به يكي از مهمترين وجوه ادراكي مبدل گردد. بدين ترتيب مفهوم زماني كه اين رساله به آن مي پردازد زمان ادراكي (ذهني) بوده كه با زمان حقيقي تفاوت‌هاي آشكاري دارد. در اين رابطه، دامنۀ وسيعي از عوامل (از قبيل شرايط فردي، بستر اجتماعي و فرهنگي، هدف و انگيزه از حضور در فضا، ميزان آشنايي با حوزۀ مورد پيمايش و ...) بر ادراك ناظر از طول مدت زمانِ در حال حركت در محيط شهري تأثيرگذار بوده و مي توانند آن را دستخوش تغيير قرار دهند. اما آنچه كه در اين مطالعه به عنوان هدف اصلي پژوهشگر مطرح بوده و كمتر مورد توجه شهرسازان و طراحان شهري قرار گرفته است، بررسي تأثيرات ساختار كالبدي - فضايي محيط ساخته شده بر ادراك زمان عابران در فضاي شهري است. در واقع، فرضيه حاكم بر اين مطالعه بيان گر وجود ارتباطي منطقي بين تركيب ها و آرايش هاي مشخص كالبدي - فضايي بر ادراك زمان ذهني ناظر در حال حركت مي باشد. در اين ميان يكي از نكات مهمي كه پژوهش حاضر را از مطالعات مشابه پيشين متمايز مي سازد، تأكيد آن بر بررسي و تحليل ساختار كالبدي- فضايي محيط، نه با نگرشي دو بعدي و صرفاً مبتني بر نقشه، بلكه با فرض قرار گيري فرد مورد آزمون در محيطي حقيقي و يا شبه حقيقي، با ساختاري سه بعدي است. در حقيقت از آنجايي كه در اين مطالعه نياز به آزمودن گونه هاي مختلف ساختارهاي كالبدي- فضايي از منظر زماني وجود دارد و در عين حال مي بايد در انجام آزمون‌ها تا حد امكان از دخالت ساير متغيرهاي غير كالبدي تأثير گذار بر برآورد زماني افراد اجتناب نمود، لذا اين امر استفاده از محيط هاي شهري حقيقي را محدود نموده است. براي رفع اين مسئله در اين رساله پژوهشگر با بهره گيري از رويكرد و تكنيك واقعيت مجازي و ايجاد حداكثر مشابهت در شرايط ادراكي ناظرين با شرايط محيط حقيقي (امكان ديد سه بعدي براي فرد، تأمين زاويۀ ديد انساني به حوزۀ كالبدي مورد آزمون، حركت در مسير و غيره)، اين امكان را فراهم نمود تا ضمن اعمال تغييرات پويا و مداوم در متغيرهاي كالبدي - فضايي مورد بررسي در بستري شبه حقيقي، بتوان ساير متغيرهاي تأثيرگذار در متغير زمان را نيز كنترل نمود. از سوي ديگر، از آنجايي كه تحليل و بررسي تأثيرات ساختار كالبدي محيط بر ادراك زمان ذهني، مي تواند دامنۀ بسيار گسترده اي از حالات و چيدمان هاي كالبدي - فضايي را شامل گردد، لذا در اين رساله براي بررسي نظام‌مند و منطقي ساختارهاي كالبدي – فضايي، پژوهشگر تلاش نموده است تا با مطرح نمودن يك تيپولوژي پيشنهاديِ جامع از لايه هاي كالبدي- فضايي مورد ادراك از طريق حس بينايي، در شرايط حركت، زمينۀ مطلوبي را براي آناليزهاي مرتبط با صحنه‌هاي ديد سه بعدي فراهم ساخته و از آن ها در راستاي طرح آزمون هاي طبقه بندي شده اين مطالعه براي سنجش و ارزيابي زمان استفاده نمايد. با كمك تيپولوژي پيشنهادي فوق و از طريق تلاقي مؤلفه هاي محوري 3 گانۀ آن (ساختار لايه اي صحنۀ ديد، پيكربندي (طرح وارۀ) فضايي كلان محيط و مؤلفه هاي كالبدي خرد سازندۀ كيفيات فضايي محيط) تركيب ها و آرايش هاي كالبدي - فضايي متعددي ايجاد گرديد و اين امكان را براي پژوهشگر فراهم نمود تا از ميان كليۀ حالات ممكن و قابل وقوع، به بررسي تأثير 9 ساختار (چيدمان كالبدي – فضايي تعريف شده) در محيط مجازي بپردازد. نتايج نهايي اين پژوهش فرضيۀ وجود ارتباطي منطقي بين آرايش ها (چينش هاي) مشخص كالبدي- فضايي و ادراك زمان ذهني ناظران در حال حركت در فضاي شهري را تأييد مي كند. همچنين روابط منطقي زماني حاكم ميان 9 پيكربندي مورد بررسي در اين رساله، خود به عنوان دستاورد كاربردي پژوهش حاضر مطرح گرديده است. واژگان كليدي: ادراك زمان، زمان ذهني، ساختار كالبدي، پيكربندي فضايي، واقعيت مجازي