13071

13071

سنجش و ارزيابي نقش ارتباطات مجازي در نظام روابط بين شهري ايران

كارشناسي ارشد

معماري و شهرسازي - برنامه ريزي منطقه اي

ارديبهشت ماه 1393

ارديبهشت ماه 1393

دكتر رضا خيرالدين

دكتر سيد محمد رضوي زاده

چكيده ارتباطات به عنوان يكي از مهمترين عوامل اثرگذار بر فضاي جغرافيايي، هموارهبا ارتقاي زيرساختها و فناوري¬ها بر كارايي و ظرفيت خود افزوده¬است. ولي با تمام اينها تا دهه¬هاي اخير، ارتباطات، ماهيتي صرفا فيزيكي و محسوس داشت و به همين دليل، فاصله جغرافيايي و زماني، همواره با آن همراه بودند. بنابراين، همجواري فيزيكي با سكونتگاههاي پيرامون، اصلي اساسي در تعيين اولويت برقراري ارتباط در نظام روابط بين¬شهري محسوب مي¬شد. اما از دهه¬هاي اخير، ارتباطات مجازي، شيوه¬اي كاملا نوين و منحصر به فرد را وارد دنياي ارتباطات شهري و منطقه¬اي نمود كه كاملا مستقل از محيط جغرافيايي و با سرعتي معادل سرعت نور عمل نموده و بخشي از روابط بين¬شهري را با نرخي فزاينده، از دنياي فيزيكي محسوس به دنياي نامرئي و الكترونيكي خود جذب كرده¬است. بدين ترتيب، با الكترونيكي شدن بسياري از فعاليتهاي روزانه و تعريفبستر ديگري براي زندگي شهري، شهر نيز ماهيت دوگانه فيزيكي- مجازي يافت. با اين وجود، رويكردهاي مساله¬يابي-مساله¬گشايي بسياري از برنامه¬ريزان شهري و منطقه¬اي امروز كه برنامه-ريزي را صرفا حل مشكلات ايجاد شده در زمان حال مي¬پندارند، باعث شده¬است تا توجه چنداني به موضوع ارتباطات مجازي به عنوان واقعيت آينده شهرها جلب نشود. اما در اين پژوهش، ما بر آنيم كه با اتخاذ ديدگاه فعالانه در برخورد با آينده، منتظر مشكل نشستن، اصولا عملي كاملا عاميانه و به دور از هدف والاي برنامه¬ريزي است؛ به همين جهت، نقش ارتباطات مجازي و منطق فضايي آن در تحولات آتي كشور بايد از همين حالا مورد پژوهش قرار گيرد تا بتوان بصورت فعالانه، كنترل اين فناوري و تحولات ناشي از آن را در جهت مطلوب در دست گرفت. در همين راستا، اين پژوهش تلاش دارد تا به عنوان گام نخست در اين عرصه، ساختار فضايي نظام روابط بين¬شهري كشور را در لايه مجازي مورد مطالعه قرار داده و از بررسي و ارزيابي روندهاي موجود، الگوي شكل¬گيري اين روابط و نيز، گرايشات ساختاري آن را شناسايي نمايد. بدين جهت، پس از تدوين چارچوب نظري و رويكرد پژوهش، توجه همزمان به ماهيت ارتباطات مجازي و نمونه مورد مطالعهويژگي-هاي اساسي روش پژوهش را مشخص نمود؛ بر همين اساس، حجم جريان¬هاي مبدا- مقصدي ارتباطات مجازي در طول دوره زماني 90-1375 به كمك روش تحليل شبكه¬هاي اجتماعي ، در دو سطح شبكه و رئوس، مورد ارزيابي قرار گرفت. بدين صورت كه در سطح شبكه، ويژگي¬هاي كلي ساختار فضايي شبكه و گرايشات آن شناسايي شد و سپس، تحليل در سطح رئوس، جزئيات اين ساختار و تحولات آن را روشن نمود. اين پژوهش، ضمن آنكه رفتار فضايي ارتباطات مجازي را غيرسلسله¬مراتبي يافته¬است، بر اين باور است كه روابط بين¬شهري كشور، متاثر از اين نوع ارتباطات از منطق فضايي شبكه¬اي پيروي مي¬كند و در ميان ساختارهاي شبكه، با گرايشي تمركززدايانه، از ساختار تك¬مركزي (به مركزيت تهران) به شبكه¬اي چندمركزي گرايش پيدا كرده¬است. به علاوه، تحليل در سطح رئوس، نشان داد كه اين روند تمركززدايي، بصورت انتقال تدريجي تمركز جريان از تهران به بزرگترين كلانشهرهايكشور رخ داده¬است. روندي كه با سرايت به برخي شهرهاي ديگر، گرايش جريانهاي مجازي به تعادل¬گرايي در توزيع را ثابت كرده و حاكم شدن ساختار شبكه¬اي كامل بر نظام روابط بين¬شهري كشور را در آينده به امري محتمل بدل نموده¬است. واژه‌هاي كليدي:ارتباطات مجازي، ساختار فضايي، شبكه جريان¬ها، نظام روابط بين¬شهري.