14379

14379

ارتقاء محتوا در آموزش طراحي خانه مبتني بر آموزه هاي اسلام

دكتري

معماري

ارديبهشت ماه 1394

ارديبهشت ماه 1394

مهندس عبدالحميد نقره كار - دكتر محمدعلي خان محمدي

دكتر مهدي حمزه نژاد

معماري و شهرسازي

چكيده كانون اصلي توجه اين رساله، برقراري رابطه مناسب بين محتواي برگرفته از آموزه هاي اسلامي و طراحي معماري، در فرايند آموزش طراحي خانه است. مغفول ماندن بُعد محتوا در آموزش طراحي معماري، يكي از دغدغه هاي عمده پژوهشگران اين حوزه بوده است. عدم برقراري رابطه مناسب ميان محتوا و طراحي، و نيز فقدان وجود محتواي مناسب، منجر به كاهش سطح كيفي طراحي دانشجويان و عدم ارائه طرحي پاسخگو براي موضوعات گوناگون طراحي شده است. در اين ميان طرح خانه مسكوني كه از طرح هاي اوليه دانشجويان در دوران كارشناسي است(طراحي يك و يا دو)، در حال حاضر با عدم تأكيد بر جنبه هاي محتوايي،-كه از فقدان وجود محتواي صحيح و مدوّن براي طراحي خانه و نيز تأكيد بر جنبه هاي ظاهري طراحي براي تقويت ويژگي هاي خلاقانه، كه پيش از اين در استعدادسنجي ورود دانشجو به رشته معماري و نيز در دروس مقدماتي تكميل نشده، ناشي مي شود- به ارائه جامعيت در طراحي دانشجويان منتهي نمي گردد؛ و همچنين زمينه اي مناسب براي ورود دانشجويان به طرح هاي بعدي را فراهم نمي آورد. دانشجويان در اين مقطع، طبق برنامه مصوب دوره، به جز درس «انسان، طبيعت، معماري» دروس نظري ديگر نظير «مباني نظري معماري»، «آشنايي با معماري معاصر» و «معماري اسلامي» را-كه مي تواند تأكيدي بر بكارگيري محتوا در طراحي داشته باشد- نگذرانده و يا همزمان با طرح معماري، به آموختن اين دروس نيز مي پردازند. بنابراين آن ميزان آشنايي كه موجب تشخيص اهميت كاربرد محتوا در طراحي و نيز شناخت مولفه هاي مهم در طراحي خانه و يا تشخيص نمونه هاي برجسته موضوع مي شود را نياموخته و در مواجهه با موضوع اغلب به صورت سطحي و بي¬اعتنا به محتوا عمل مي¬نمايند. هدف پژوهش حاضر، ارتقاي آموزش طراحي معماري، مبتني بر محتواي برآمده از فرهنگ اسلامي است و طراحي خانه مستقل مسكوني به عنوان موضوع اصلي آموزش، در اين پژوهش مدنظر بوده است. آنچه در اين پژوهش به عنوان كليدي ترين عامل در آموزش طراحي مورد توجه قرار گرفته است، تبيين جايگاه محتوا، يعني مفهوم انسان و روابط و نيازهاي او از منظر آموزه هاي اسلام و كاربرد آن در آموزش طراحي و در اجتهاد(تعيين اولويتهاي عملي و اجرائي) براي انتخاب اجزاء و عناصر كالبدي و تبيين مراحل منتج از آن است. روش تحقيق اين پژوهش، تفسيري و تحليلي، تحليل محتواي كيفي و استدلال منطقي است.در مرحله اول پژوهش، كه به مدلسازي اختصاص دارد، با استفادهاز چارچوب نظري پژوهش و به روش استدلالي و بهره¬گيري از عقل و نقل، ساخت و تشريح مراحل و مبانيِمدل هاي آموزش طراحيِ معماري و آموزش طراحي خانه، صورت گرفته است. نتايج پژوهش در مرحله مدلسازي ها، از حاصل روش هاي فوق، در طول يكديگر و هم افزايي مكمل آنها، حاصل شده است. مطالعه كتابخانه¬اي و مراجعه به اسناد و تفسيرهاي معتبر از آيات و روايات و ساير منابع معتبر ديني با روش تحليل محتواي كيفي و تحليل و تفسير، در تكميل ساختار و محتواي مدل ها، بخش عمده اي از داده ها را به دست داده است. بخش دوم پژوهش، به تحقّق پذيري امكان سنجشِ بخشي از مدل به دست آمده براي به كارگيري محتوا در طراحي درون خانه(رابطه ميان عرصه بندي هاي دروني خانه) اختصاص دارد. بدين منظور، آن بخش از محتواي مدل كه به فراهم آوردن زمينه لازم جهت تحقق محتواي روابط خانوادگي درون خانه اختصاص دارد، به عنوان مطالعه موردي، به روش آزمايش كنترل شده، در آتليه طراحي،به اجرا گذاشته شده است. يافته هاي تحقيق نشان مي دهد با استفاده از مدل هاي محتواگرا، تحت عنوان مدل تبيين گر رابطه محتوا و طراحي، مدل ارتقاء محتوايي آموزش معماري و مدل محتوايي آموزش طراحي خانه، كه مبتني بر ساختار فرايندهاي انسان و آموزه هاي اسلام و به جهت برقراري ارتباط موثر ميان نظر و عمل ايجاد شده است، مي توان آموزش طراحي معماري بطور عام و طراحي خانه را بطور خاص ارتقاء بخشيد. به عبارت ديگر با كنترل تأثير پيشيني محتوا بر طرح و تأثير سنجي پسيني طرح نهايي در ايجاد محتوا، مي-توان رابطه اي موثر، ميان محتوا و طراحي در آموزش طراحي معماري ايجاد نمود. همچنين براي ارتقاي هويت اسلام در آموزش طراحي خانه، لازم است مباني اسلامي در سه لايه محتواييِ بينش ها، ارزش ها، و روش ها تنظيم و شيوه ظهور آنها در طرح تشريح گردد. پس از طراحي نيز، تأثيرسنجي طرح نهايي، در ايجاد بستر لازم جهت تحقق سه لايه ارزش هاي محتوايي فوق صورت مي¬پذيرد. همچنين روشن شد كه در پرتو تعريف اسلام از خانواده و روابط افراد با يكديگر، نظامي از توصيه هاي ارتباط يا محدوديت ميان عرصه بندي هاي دروني خانه، تحت عنوان مدل نظام ارزش هاي طراحي سازمان فضايي خانه، ايجاد مي گردد كه رعايت آن به ارتقاي سطح محتوايي طراحي دانشجويان،نزديك تر به آموزه هاي فرهنگ اسلامي براي تحقق روابط خانوادگي، مي¬انجامد. كليد واژه ها: آموزش معماري، طراحي خانه، مدل، محتواي معماري، مكتب اسلام