14471

14471

سنجش پيوندهاي فضايي در حوزه مادرشهري تهران جهت تعيين الگوي بهينه سازمان فضايي

كارشناسي ارشد

برنامه ريزي منطقه اي

خرداد ماه 1394

خرداد ماه 1394

دكتر رضا خيرالدين

دكتر شريف مطوف

معماري و شهرسازي

چكيده توجه به سازمان فضايي مناطق به عنوان اصلي ترين فضاي استقرار جمعيت و فعاليت در برنامه ريزي منطقه اي همواره تاكيد مي¬شود. در نظر داشتن تحليل هاي مبتني بر تعاملات ميان سكونتگاه ها در كنار تحليل هاي مبتني بر صفات و ويژگي هاي كالبدي در نظام يابي استقرار سكونتگاه بسيار حائز اهميت مي باشد. بطوريكه در ادبيات نوين برنامه ريزي منطقه اي الگوي سازمان فضايي مناطق هرچه بيشتر تحت تأثير تعاملات ميان سكونت¬گاه هاست، اين امر باعث شكل¬گيري پيوندهايي ميان كانون¬ها مي¬شود و در صورت هدايت صحيح روند سازمانيابي فضا مي¬تواند به يكپارچگي فضايي-عملكردي منطقه بيانجامد. بر اساس مستندات طرح¬هاي فرادست عدم تعادل فضايي، اختلاف شديد در توزيع جمعيت، خدمات و امكانات در حوزه مادرشهري تهران و تسلط آن بر شبكه شهري منطقه به ويژه در چند دهه اخير مشهود است. از طرفي با توجه به مشكلات عديده در ابعاد اقتصادي، اجتماعي و كالبدي-فضايي به دليل توسعه نامتوازن در قلمرو منطقه اي و با عنايت به واقعيت وجودي شهر تهران به عنوان پايتخت سياسي كشور، لازم است نظامي تعريف شود تا زمينه¬هاي ايجاد انسجام فضايي-عملكردي و توسعه يكپارچه و متعادل فضايي را در منطقه فراهم كند در اين پژوهش كوشش شده تا با بهره گيري از روش توصيفي تحليلي و ابزارهاي سلسله مراتبي و شبكه اي از نوع روش هاي اسنادي و رابطه¬اي، الگوي حاكم بر سازمان فضايي حوزه مادرشهري تهران بازشناسي، روند تحولات آن بررسي شده و در نهايت الگوي سازمان فضايي بهينه جهت تحقق تعادل فضايي در منطقه ارائه شود. بدين منظور تحليل عناصر و تغييرات سازمان فضايي از منظر جمعيت و پيوندهاي فضايي در نظر گرفته شده است. سنجش تحولات جميتي با بهره گيري از شاخص¬هاي نخست شهري و مدل رتبه اندازه صورت گرفته و براين اساس حوزه مادرشهري تهران در فاصله سالهاي 1365-1390 هميشه تسلط نخست شهر را در خود داشته اما ميزان اين شاخص بهبود يافته است. در تحليل توزيع جمعيت با استفاده از مدل توزيع رتبه – اندازه عدم انطباق با مدل، شكاف زياد بين شهر اول و دوم و شهر دوم با مرتبه¬هاي بعدي ديده مي¬شود، اما در طي دوره مورد بررسي نظام شهري متعادل¬تر شده است. سنجش پيوندهاي فضايي با بهره گيري از روش تحليل شبكه در قالب شاخص¬هايي در سه سطح رئوس، پيوند و شبكه صورت گرفته است. نتايج بررسي نشان مي دهد كه الگوي سازمان فضايي در حوزه مادرشهري تهران در طي دوره مورد بررسي (1375-1390) از يك الگوي تك مركزي با برتري و تسلط خاص شهر تهران به تديج به يك حوزه ي گسترده با مراكز جمعيتي و عملكردي متعدد در سطح منطقه تكوين يافته است. تحليل¬هاي شبكه جريان¬هاي افراد و كالا، گرايش به سوي الگوهاي متعادل¬تر در توزيع حجم جريان¬ها، افزايش تقابل آن¬ها در شبكه و افزايش مراكز سطح 2 را بيان مي¬كنند. بررسي سلسله مراتب و الگوي فضايي جريان¬ها نيز نتايج متفاوتي را نشان مي¬دهند. در نهايت از بين انواع سناريوهاي ارائه شده، سازمان فضايي خوشه اي براي افق 1404 پيشنهاد شده است. واژه‌هاي كليدي: نظام شهري، سازمان فضايي، تحليل شبكه، جريان افراد، جريان كالا.