10707

10707

اصول مفهومي و راهبردهاي كاربردي در طراحي معماري بناهاي مذهبي در نگرش شيعه ﴿نمونه مورد بررسي :تفاوتهاي مفهومي در طراحي مسجد، مزار و مصلي﴾

دكتري

معماري

اسفند 1390

اسفند 1390

مهندس عبدالحميد نقره كار - دكتر غلامحسين معماريان

در مذهب تشيع اهميت ويژه اي براي زيارت امامان و امامزادگان وجود دارد و معماري خاصي با حداكثر تزيينات و شكوه و عظمت ظاهري در مزارها بكار گرفته مي شود . در حاليكه در مساجد اين تزيينات كمتر و در مصلي هاي عيد در حداقل ممكن است . ازآنجا كه اين تفاوت ها براي برخي از اهل سنت يا اديان ديگر پرسش برانگيز گشته و به تفسيرهاي شخصي در معماري مذهبي معاصر شيعه انجاميده است،لازم است با تحقيقي ميان رشته اي در مباني تفكر شيعي و آثار آن در دورانتمدن اسلامي ، اين مسئله مورد بررسي قرارگيرد. هدف اين پژوهش بررسي اين تفاوتها با توجه به مباني نظري آنهاست تا در نمونه هاي عظيم طراحي بناهاي مذهبي معاصر بتواند راهگشا باشد و از انحرافات فرهنگي اجتماعي كه هزينه هاي سنگين اقتصادي را نيز به همراه دارد جلوگيري نمايد. اين پژوهش به طور كلي رويكردي از مفهوم به مصداق دارد .در عين حال در فصل هاي مفهومي سير از عمل به نظر دارد. ابتدا براساس فقه شيعه تفاوت در احكام، اصول و توصيه هاي عملي ساخت اين سه نوع بنا را با هم مقايسه مي نمايد. در گام دوم با بهره گيري از عرفان اسلامي اهداف و مقاصد احكام فقهي را جستجو كرده و مهمترين ايده هاي مفهومي وابسته به بناهاي مذهبي را به شيوه اي استدلالي استخراج مي نمايد. گام سوم به ارائه مصاديق و شواهد مويد يا مخالف اين مباني مي پردازد . در اينجا با بررسي روند تكامل تاريخي مهمترين نمونه ها از سه بناي مذهبي مسجد ، مزار و مصلي ، تلاش مي شود تعادل يا انحراف از اصول بنيادين هر بنا در ادوار چهارگانه معماري ايران (دوره هاي مطرح شده پيرنيا )مطالعه گردد. دراين ميان بررسي معماري مذهبي دوره صفوي به خاطر آنكه يكي از مهمترين دوره هاي ظهور انديشه هاي شيعي درجهان است اهميت فوق العاده اي دارد. در نهايت تلاش مي گردد مطابق سطوح سه گانه معماري اسلامي فوق الذكر ، ايده هاي مفهومي و اصول برگرفته از هريك از ايده ها براي بهره برداري در معماري سه بناي مورد بررسي در شرايط معاصر ارائه گردد. براساس يافته هاي بدست آمده معماري مذهبي ايران نوسانات و حتي خروج از اعتدالهايي را در برخي دوره ها همچون دوره آذري نشان مي دهد ،ولي در كل سيري رو به پيشرفت در آن مشاهده مي شود. دوره صفوي با توجه به ظهور مقتدرانه انديشه شيعي تا حدودي مي توان اعتدال گرايي بيشتري را مشاهده نمود.در اين عصر مزارسازي در تداوم دوره آذري بسيار با شكوه ظاهر شد ، در حاليكه مساجد از شكوه آفريني دوره آذري كاستند. مساجد اين عصر تعداد كمتري دارند و در بيشتر آنها شيوه اعتدالي قابل مشاهده است . مصلي در اين دوره با نهايت سادگي به اجرا در مي آيد و از مصلي هاي باشكوه آذري خبري نيست. آخرين گام اين پژوهش جمعبندي و ارائه سه ايده مفهومي زير در بناهاي مذهبي است: 1- ايده قدسي شباهت نما و بهجت زا 2- ايده قدسي شباهت زدا و خشيت زا 3- ايده قدسي اعتدالي اين ايده ها به ترتيب در زبان ديني براي مزار، مصلي و مسجد توصيه شده اند و بر همين اساس مي توان اصول عملي و احكام معمارانه ناشي از هريك از آنها را به منظور بهره برداري در طرح هاي معاصر در 9 اصل در زمينه هاي ميزان تزيين مجاز ، نوع رابطه با بافت ، نوع رابطه با طبيعت و... بيان نمود. كليد واژه ها : معماري اسلامي ، شيعه ، مزار ، مسجد ، مصلي ، جمال، جلال ،تشبيه ، تنزيه ، فقه ، عرفان