12822

12822

ارزيابي استفاده از تكنيك سنجش از دور در برآورد بار رسوب حوضه‌ها‌ي هيدرولوژيكي (مطالعه‌ي موردي: دو زير حوضه‌‌ي بالادست سد دز)

كارشناسي ارشد

عمران - سازه‌هاي هيدروليكي

دي ماه 1392

دي ماه 1392

دكتر سيد مصطفي سيادت‌موسوي - دكتر برات مجردي

چكيده فرسايش خاك امري دائمي است و ساليانه در سطح جهان اراضي زيادي تحت فرسايش از بين مي‌روند، لذا برنامه‌ريزي و كنترل فرسايش و رسوب مي‌تواند در حد زيادي از صدمات و آسيب‌هاي جدي به محيط زيست ، آلودگي آب‌ها، تخريب مزارع، تخريب سد‌ها و ... پيشگيري نمايد. سد دز، از جمله سدهاي مهم كشور در زمينه‌ي توليد انرژي و ذخيره آب است، كه سالانه حجم زيادي از رسوبات را در خود جاي مي‌دهد؛و اين امر باعث خسارات زيادي در سد، از جمله بسته شدن دريچه‌هاي تحتاني، كم شدن حجم مخزن و آسيب به دستگاه‌ها وسيستم‌هاي آبي تعبيه شده در مجموعه‌ي سد مي‌شود. در تحقيق حاضر با به كارگيري از تكنيك سنجش از دور و سيستم اطلاعات جغرافيايي، مقدار فرسايش و توليد رسوب در دو زيرحوضه‌ي بالادست سد دز، واقعدر جنوب غربي استان لرستان به نام‌هاي زير حوضه‌هاي آب‌سرخ و كشور در قالب سه مدل تخمين رسوب به نام‌هاي، مدل پسياك اصلاح شده(MPSIAC)، مدل EPM و مدل جهاني فرسايش خاك (USLE) مورد بررسي قرار گرفته است؛ و نهايتاً مقايسه‌اي بين مقادير اندازه‌گيري شده در ايستگاه هيدرومتري كشور و مدل‌هاي مذكور انجام شده‌و مناسب‌ترين مدل‌ها براي منطقه‌ي مطالعاتي معرفي شده ‌است.با توجه به گزارشات مديريت منابع آب كشور از ايستگاه هيدرومتري واقع در منطقه (ايستگاه كشور)، مقدار متوسط فرسايش 10/2812 مترمكعب در كيلومترمربع در سالو همچنين توليد متوسط رسوب در اين ايستگاه 620 هزار تن در سال اندازه‌گيري و گزارش شده است. در اجراي مدل‌هاي تخمين رسوب ابتدا در محيط سيستم اطلاعات مكاني لايه‌هاي مربوط به هر عامل مؤثر در فرسايش توسط داده‌هاي آماري و سنجش از دور،توليدشده و نهايتاً با تركيب اين لايه‌ها به شكل رستري، مقدار فرسايش و توليد رسوب و همچنين نقشه‌هاي پهنه‌بندي فرسايش بدست آمده است. در مدل پسياك اصلاح شده (MPSIAC) مقدار متوسط فرسايش پيش‌بيني شده 573/2464 مترمكعب در كيلومترمربع در سال و مقدار متوسط رسوب توليد شده با نسبت تحويل رسوب 55 درصد برابر با 364/383 هزار تن درسال محاسبه شده است. همچنين با توجه به نقشه‌ي پهنه‌بنديفرسايش،1 درصد از مساحت منطقه در پهنه‌ي فرسايش كم، 3 درصد در پهنه‌ي فرسايش متوسط، 52 درصد در پهنه‌ي فرسايش زياد و 44 درصد در پهنه‌ي فرسايش خيلي زياد قرار دارد.همچنين در مدل اجرا شده‌يEPM مقدار متوسط فرسايش پيش‌بيني شده 718/3203 مترمكعب در كيلومترمربع در سال و مقدار متوسط رسوب توليد شده با نسبت تحويل رسوب 70 درصد برابر با 887/614 هزار تن در سال محاسبه شده است؛ در نقشه پهنه‌بندي به دست آمده از اين مدل،10 درصد از مساحت منطقه در پهنه‌ي فرسايش كم، 20 درصددر پهنه‌ي فرسايش متوسط، 51 درصد در پهنه‌ي فرسايش زياد و 19درصد باقيمانده در پهنه‌ي فرسايش خيلي زياد قرار دارند. در مدل اجرا شده جهاني فرسايش (USLE)، مقدار فرسايش محاسبه شده اختلاف بسيار زيادي با مقادير اندازه‌گيري شده در ايستگاه هيدرومتري و دو مدل‌ اجرا شده ديگر دارد. مقدار متوسط فرسايش بدست آمده از اين مدل 65/612 تن در هكتار در سال است. دليل اين اختلاف را مي‌توان اينگونه بيان نمود كه اولاً مدل جهاني براي مناطقي است كه داراي شيب ثابت 9 درصد و يا كمتر از 9 درصد بوده (شيب متوسط اراضي زراعي)، در حاليكه شيب متوسط منطقه‌ي مورد مطالعه 51 درصد است. و ثانياً اين مدل بيشتر براي اراضي كشاورزي معرفي شده‌است كه در زيرحوضه‌هاي مورد مطالعه اراضي كشاورزي، در حدود 1/0 درصد از مساحت منطقه را تشكيل داده‌ است. با توجه به نتايج بدست آمده از مدل‌هاي پسياك اصلاح شده(MPSAC) وEPM،اين مدل‌ها همخواني و دقت قابل قبولي در جهت برآورد فرسايش و توليد رسوب در منطقه از خود نشان دادند و مي‌توان از اطلاعات و نقشه‌هاي توليد شده توسط مدل‌هاي مذكور در امر برنامه‌ريزي، مديريتي و كنترل فرسايش و رسوب در اين مناطق بهره جست. واژه‌هاي كليدي:رسوب ، سنجش از دور (RS)،‌ سيستم اطلاعات مكاني (GIS)، مدل MPSIAC مدل EPM، سد دز.