23054

تبيين نحوه اثر نيروهاي مختلف بر دگرگوني فرم شهرها؛ مورد مطالعاتي: شهر كرج

دكتري

شهرسازي

98-99

1399/7/1

دكتر اسماعيل شيعه - دكتر مصطفي بهزادفر

دكتر بهادر زماني

معماري و شهرسازي

فرم شهر در دهه¬هاي اخير آنقدر در مباحث مختلف تكرار شده است كه گويا امري بديهي است. با اين همه، با عميق شدن در اين مفهوم، روشن مي‌شود كه برداشت¬ها و اختلاف نظرهاي زيادي راجع به آن وجود دارد. تا پيش از اين، دو دسته¬ي اصلي به فرم شهر و عناصر آن پرداخته¬اند: مورخان معماري و شهرسازي و ريخت¬شناسان. با وجود گستردگي ادبيات فرم شهر، مي¬توان آن¬ها را در دسته¬هاي چيستي، چگونگي و چرايي تقسيم نمود. اغلب مطالعات فرم شهر، پيرامون چيستي فرم شهر و تا اندازه¬اي چگونگي فرم شهر بوده است و در خصوص چرايي فرم شهر و دگرگوني آن كمتر سخن گفته شده است. اين تحقيق دو هدف اكتشاف و تبيين دارد. در مرحله¬ي اول تلاش مي¬كند به اكتشاف و توصيف نيروهايي بپردازد كه موجب دگرگوني فرم شهر مي¬شوند. براي اين منظور از راهبردهاي استقرايي و پسكاوي بهره برده است و داده¬ها به صورت تركيبي از روش¬هاي كيفي وكمي گردآوري شده است. در گام اول از طريق مطالعات كتابخانه¬اي، به شناسايي اين نيروها پرداخته است. در گام بعد براي تبيين نحوه¬ي اثر اين نيروها، از نظريه¬هاي مختلف بهره برده است. فرم شهر لايه¬هاي مختلفي دارد و نيروهاي مختلف بسته به عمق آن، لايه¬هاي بالاتر را توليد و دگرگون مي¬كنند. در ادامه با استفاده از نظريه¬ي توليد فضاي لوفور، مدل مفهومي نحوه اثر نيروها تشريح شد. با توجه به نظريه¬ي توليد فضا، فرم شهر تنها شامل وجوه مختلف نيست بلكه، دگرگوني و توليد فرم نيز بخشي از فرم شهر است. اين نيروها در يك مطالعه¬ي موردي، در شهر كرج مورد بررسي قرار گرفتند. شهر كرج در چند مرحله، دگرگوني¬هايي را تجربه كرده است. اما فرم اصلي اين شهر، محصول زمانه¬ي معاصر و از سال 1335 تا كنون است. متأثر از تحركات اجتماعي و مهاجرت¬هاي مختلف كه خود نيز ناشي از مؤلفه¬ي قدرت است، شهر كرج فرم متفاوتي نسبت به شهرهاي بزرگ ديگر تجربه كرده است. در اثر اين تحركات اجتماعي و مهاجرت¬هاي گسترده، مناسبات همجواري جانشين مناسبات افقي و عمودي شده است كه نتايج مختلفي در فرم شهر داشته است. پراكنده¬رويي، وجود فضاهاي رها شده¬ي زياد نسبت به ديگر شهرها، همپيوندي پايين فرم شهري، فاصله مركز- پيرامون و به وجود آمدن سكونتگاه¬هاي غير رسمي فراوان، نبود پديده¬ي شمال شهر- جنوب شهر در اثر مناسبات همجواري، همگي از نتايج رشد سريع شهر كرج است. فرم شهر نه سوژه است و نه ابژه، بلكه دو بعد اصلي پديدارشناسانه و نشانه¬شناسانه دارد كه اولي به وجوه مختلف توليد شده¬ي فرم اشاره دارد و دومي به نيروهايي ارجاع دارد كه فرم را توليد و دگرگون مي¬كنند.

1399/10/27

THE EXPLANATION OF VARIOUS FORCES ON URBAN TRANSFORMATION; CASE STUDY: THE CITY OF KARAJ

9/22/2020 12:00:00 AM

many misunderstandings about it if we investigate it deeply. There are two main groups that have studied the urban form: architectural and urban historians and morphologists. The vast previous studies could be classified into three main aspects: what; how and why. Most urban form studies are about what of urban form and also how of it. However, there are few types of research about the why aspects of the urban form. This research has two main objectives: exploration and explanation. At the first step, this research is going to explore the various forces that transform urban form. In this regard, this research uses the inductive and retroductive strategy and the necessary data has been gathered through qualitative and quantitative research. At the first step, these forces have been introduced through librarian study. In the second step, different theories have been used to explanate how these forces influence the urban form. The urban form has various levels and different forces produce and transform the above level according to their depth. After that, the conceptual model was proposed by using the production of space theory of Lefebvre. According to Lefebvre’s theory, the urban form is not just the aspects of form. But it also includes urban transformation and the production of urban form. These forces have been investigated in Karaj through case study research. Karaj has been experienced transformation in several steps. However, the main form of this city is the result of contemporary years from the 1956th until now. Originating from social movement and immigration which is also from the power dimension, Karaj has gotten a different form comparing to the other big cities. due to the social movement and immigration, adjacent relation has been replaced instead of horizontal and vertical ones. The adjacent relation brings different results in the urban form of Karaj. Lost spaces, center-periphery distance, and producing informal habitat, the lack of north-south phenomena based on adjacent relation are all the results of the rapid growth of Karaj. The urban form is no subject nor object, but it has two phenomenological and semiotic dimensions. The first dimension refers to the different aspects of urban form. The second one also refers to the various forces that produce and transform the urban form.

فرم شهر، دگرگوني شهرها، نيروهاي مؤثر بر فرم، نظريه¬ي توليد فضا، كرج

Urban form, Urban transformation, the influential forces on urban form, the production of space theory, Karaj